<Fair City Amsterdam> FD: Bouwwoede Amsterdam verstikt de vrije geesten

[jan at disroot.org]

Josta van Bockxmeer 
Woningmarkt
Bouwwoede Amsterdam verstikt de vrije geesten

Experts waarschuwen: woningbouw verjaagt de tegencultuur uit Amsterdam, die de stad tot creatief bolwerk heeft gemaakt. Dat schaadt de culturele sector.
Het ADM-terrein na de ontruiming. Het bijna 45 hectare grote stuk grond, dat 21 jaar geleden werd gekraakt, is verlaten door de bewoners van het terrein.
Het ADM-terrein na de ontruiming. Het bijna 45 hectare grote stuk grond, dat 21 jaar geleden werd gekraakt, is verlaten door de bewoners van het terrein.Foto: Robin van Lonkhuijsen/ANP

De circa vijftig mensen die voor de metalen poort met de letters ‘ADM’ in het westelijk havengebied in Amsterdam staan, zien er verloren uit. Terwijl de ME op het terrein de laatste krakers van de dakbalken van een scheepsloods verwijdert, zijn zij afgesloten van de loodsen, woonwagens en zelfgebouwde huizen die ze jarenlang hun thuis noemden.
In het kort

Door de druk op de woningmarkt verdwijnen culturele vrijplaatsen uit de stad.

Dat brengt de creatieve sector in gevaar, doordat kunstenaars geen betaalbare werkplek kunnen vinden.

Een groep kunstenaars heeft een alternatief gevonden: zelf een nieuw gebouw realiseren.

De vorige week ontruimde werf was een van de bekendste vrijplaatsen van de stad. Een van de bewoners is Annabel (‘noem me zo maar in de krant’), die al 23 jaar een woonboot naast het terrein heeft liggen. Ze heeft een capuchon op tegen de kou en komt zenuwachtig over, want ze weet niet of ze terug mag naar haar boot en hoe ze die zal aantreffen. Maar erger vindt ze het verlies van het terrein. ‘Mensen zorgen hier voor elkaar, we hebben samen iets opgebouwd’, zegt ze. Zelf is ze meubelmaker, bouwde ze huizen van leem en twee boten. Haar nu 23-jarige dochter groeide op de werf op.
Geen recht op plek

Binnen korte tijd zijn twee grote vrijplaatsen uit Amsterdam verdwenen. Naast ADM wordt ook het zogenoemde Bajesdorp afgebroken, de vijftien jaar geleden gekraakte cipierswoningen op het terrein van de Amsterdamse Bijlmer­bajes. Ze moeten plaatsmaken voor een woonwijk.

Het leidt tot een opleving van het debat over culturele vrijplaatsen. Vorige maand was er zo’n discussie in Pakhuis de Zwijger. Nu Amsterdam steeds voller wordt, moeten meer mensen de schaarse vrije ruimte delen, stelde wethouder Marieke van Doorninck (GroenLinks) voor ruimtelijke ontwikkeling en duurzaamheid tijdens het debat. Daarmee bedoelde ze ook dat krakers niet voor altijd recht hebben op het gebruik van hun plek. Als positief voorbeeld van vernieuwing noemde ze Pakhuis de Zwijger zelf, dat ooit deel uitmaakte van de gekraakte panden aan de zuidelijke IJ-oever.

Biofilters en ruilwinkels

Het ADM-terrein wordt echter niet ontruimd om er een cultureel centrum van te maken, integendeel: er komt een asbestsaneerder. Toch erkent filmmaker en ex-bewoner Bram, die ook niet met zijn echte naam in de krant wil, voor de poort van het terrein dat de krakers niet per se het recht hebben om op hun plek te blijven. ‘Maar het verdrietige is dat er zo weinig erkenning is vanuit de stad. De hele stad en de creatieve sector vinden hun oorsprong in deze cultuur’, zegt hij.

Of het nu gaat om leembouw, biofilters voor drinkwater of ruilwinkels, op de ADM-werf bestond het al jaren voordat het hip werd. Ook veel festivals vinden hun oorsprong op vrijplaatsen, zoals het kunstfestijn Robodock dat op de werf in het Westelijk Havengebied begon. Clubs als Melkweg en Paradiso waren ooit kraakpanden.
Opbouw Festival of Fools op het ADM-terrein in de jaren tachtig.
Opbouw Festival of Fools op het ADM-terrein in de jaren tachtig.Foto: Wubbo de Jong/MAI

Veel steden deden hun voordeel met deze ontwikkeling. Toen de grote industrie uit de steden verdween, gingen zij zich veelal richten op de creatieve sector en de kenniseconomie. Inmiddels is de creatieve industrie een van de snelst groeiende sectoren van de Nederlandse economie.

In 2017 bedroeg de toegevoegde waarde van de branche €11,2 mrd, blijkt uit de Monitor Topsectoren van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In de gehele sector waren dat jaar 245.000 mensen werkzaam. Naast kunstenaars horen ontwerpers, architecten en medewerkers van mediabedrijven en reclamebureaus erbij.

Creatieve industrie

Volgens Robert Kloosterman, hoogleraar economische geografie aan de Universiteit van Amsterdam, brengt de druk op de woningmarkt de creatieve sector in gevaar. ‘De culturele industrie is sterk afhankelijk van plekken die niet al te kostbaar zijn’, zegt hij.

Als voorbeeld noemt hij de ateliers in oude fabriekspanden in het New York van de jaren tachtig, die nog steeds het imago van de stad deels bepalen. In Amsterdam zijn veel bedrijfsgebouwen getransformeerd tot woningen. ‘Op de lange termijn tast dat de innovatieve capaciteit van de stad aan.’

Dat is een bekend probleem, reden voor Amsterdam om sinds begin deze eeuw betaalbare ateliers aan te bieden in zogeheten ‘broedplaatsen’. Dit zijn oude bedrijfsgebouwen, scholen of zorginstellingen die tijdelijk voor kunstenaars beschikbaar komen.

Amper betaalbaar

Maar al snel kwam er kritiek op de broedplaatsen. Het is niet toegestaan om er te wonen en voor wie net iets meer verdient dan het maximum voor een atelier — krap €37.000 per jaar — is de overstap naar een andere plek amper betaalbaar.

Door de tijdelijkheid bestaat bovendien het gevaar dat kunstenaars de stad aantrekkelijk mogen maken om vervolgens te worden weg­gestuurd. Eva de Klerk, een van de initiatief­nemers van de broedplaats op de NDSM-werf in Amsterdam-Noord, beschrijft dit effect in haar boek ‘De stad als casco’.

Uitwijken naar Zaandam

Veel kunstenaars die op en rond het NDSM-terrein gevestigd zijn, zijn op zoek naar een plek buiten de stad, stelt beeldend kunstenaar Henk Stallinga. Zijn werk hangt in het Museum of Modern Art in New York en het Stedelijk Museum in Amsterdam. Ondanks dit succes is hij bang dat hij zijn studio naast de werf niet meer kan betalen als het gebied wordt volgebouwd met woningen.

Volgens Stallinga trekken veel collega’s naar het Hembrugterrein en de Achtersluispolder in Zaandam. ‘Als je daar vijf jaar gaat zitten, is het ook Amsterdam.’

Netwerk nodig

De grenzen van de stad schuiven op en daarmee ook de rafelranden, beaamt Kloosterman. Toch waarschuwt hij de vrije geesten en de dwarsliggers om Amsterdam niet zomaar te verlaten. ‘Kunstenaars ontlenen hun kracht voor een groot deel aan hun netwerk, dat vaak op directe nabijheid baseert. Dan ga je niet in Diemen zitten.’

De bewoners van Bajesdorp werken aan een plan om te blijven. In september sloten ze een intentie-overeenkomst met ontwikkelaar AM, die de woonwijk op het gevangenisterrein gaat realiseren. AM verkoopt een stuk grond aan de gemeente, dat de Bajesdorpers vervolgens kunnen pachten om er een eigen woon- en werkgebouw op te zetten. Als alles goed gaat, kunnen ze er over tweeënhalf jaar intrekken en betalen ze socialehuurprijzen.

Gemeenschappelijke ruimtes

Bewoner Femke Ravensbergen zegt blij te zijn met de overeenkomst. ‘Het is ook een motivatie om te bedenken hoe we willen wonen’, zegt ze. ‘We hebben nu de mogelijkheid het goed aan te pakken.’ Het woonblok wordt energieneutraal en krijgt gemeenschappelijke ruimtes.

Ravensbergen zit aan de keukentafel in wat rest van de cipierswoningen. Aan de overkant van de straat zijn de gevels al gesloopt. In haar huiskamer staan een standaard met viool, een microfoon en kleine percussie-instrumenten. Naast haar werk als theatermaker treedt ze op als singer-songwriter.

Ze windt zich op als vrijplaatsen in geld worden uitgedrukt. ‘Het denken dat daaraan ten grondslag ligt roept weerstand bij mij op, omdat het over de economische waarde gaat. Dan denk ik: laten we het daar eens niet over hebben. We zijn allemaal ondernemers, vaak freelancer, maar onze beweegredenen zijn niet economisch.’

‘Krakers zijn de commandotroepen geworden van de gentrificatie’• Robert Kloosterman, hoogleraar economische geografie

Cultuur en tegencultuur

Met haar opmerking raakt Ravensbergen aan wat onderzoeker voor stadsplanning Federico Savini van de UvA het verschil tussen cultuur en tegencultuur noemt. ‘Er ontstond een scheiding tussen activiteiten die winstgevend werden en kritische mensen die zeiden: wij blijven non-profit’, legt hij uit. Mensen die niet willen meegaan in de start-upcultuur, die uit is op economisch succes en wonen in de stad uit­eindelijk duurder maakt.

Ook Kloosterman herkent deze dynamiek. ‘Krakers zijn de commandotroepen geworden van de gentrificatie. Dat is de ironie ervan’, zegt hij. Ravensbergen blijft strijdvaardig. ‘Hoe bepalen we wie een plek krijgt in de stad? Zullen we dat eens doen op basis van andere waarden dan economische? Dan denk ik dat de stad een stuk leuker zal zijn.’
January 15, 2019 2:44 PM, "Bart Klaar" <burospelen at gmail.com (mailto:burospelen at gmail.com?to=%22Bart%20Klaar%22%20<burospelen at gmail.com>)> wrote:
ter info.... 
vanuit onverwachte hoek, de FD vandaag... 
https://fd.nl/achtergrond/1284892/bouwwoede-amsterdam-verstikt-de-vrije-geesten?utm_medium=social&utm_source=linkedin&utm_campaign=SHR_ARTT_20190115&utm_content=achtergrond (https://fd.nl/achtergrond/1284892/bouwwoede-amsterdam-verstikt-de-vrije-geesten?utm_medium=social&utm_source=linkedin&utm_campaign=SHR_ARTT_20190115&utm_content=achtergrond) 
met groet 
Bart 
--Buro Spelen

Bart Stuart en Klaar van der Lippe
+31(0)6 36188407
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Websites: www.burospelen.com (http://www.burospelen.com) / www.burospelenblog.nl/ (http://www.burospelenblog.nl)
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Office/studio NDSM-plein 76 1033 WB Amsterdam
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Post: muurbloemstraat 8 hs 1031 TT Amsterdam
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
BTW (VAT) no. NL147245217B01
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
To live a creative life, we must lose our fear of being wrong. - Joseph Chilton Pearce
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://listcultures.org/pipermail/faircityamsterdam_listcultures.org/attachments/20190115/ec3ee107/attachment.html>